Bouwen voor bewoners in een stad vol historie

Haagse Hoogbouw (4)

Tijdens elke wandeling of fietstocht valt het veranderende centrum van Den Haag op (www.stadsgidsdenhaag.com). Persoonlijk ben ik dol op hoogbouw. Niks mooier dan vanaf de balustrade van de kerktoren van de Jacobskerk te kijken naar omgeving Station CS, naar ‘de moderne hoogbouwstad’, die Den Haag daar aan het worden is. Ik kijk er graag en zo mogelijk urenlang naar, maar zou er voor geen goud zelf willen wonen. En ik ben, als 65-plusser, de enige niet.

Een serietje vragen:

Waaruit bestaat die groep ‘honderdduizend nieuwe bewoners’ eigenlijk? Zijn dat voornamelijk studenten? Zijn dat bewoners die willen huren of juist de groep die wil kopen? Zijn het jongeren die nu nog noodgedwongen bij hun ouders wonen? Migranten? Gezinnen met een Arabisch culturele achtergrond? Hebben we het over minder draagkrachtigen of juist een heel ander segment van de bevolking? Woningen voor 65-plussers? En voorziet de nieuwbouw in woningen voor elk van die specifieke groepen, elk met hun eigen voorkeuren en eisen?    

De 65-plusser

65-plussers, dát lijkt me nou juist de groep die voor een oplossing zou kunnen zorgen voor het probleem van de Haagse woningnood. Velen van hen wonen in een grondgebonden huis, of op een ruime etage van het soort waar jonge gezinnen het liefst in zouden willen wonen. Maar als ik en mijn medelotgenoten ooit verhuizen, ga ik als bejaarde dan in een torenflat? Onderzoek wijst al een tijdje uit dat dáár onze belangstelling niet naar toe gaat. En gezinnen met kinderen gaan vaak ook niet op de 18^e etage wonen. Die willen in mijn huis! Daar komt nog bij dat de woonruimtes in echte hoogbouw vanwege de kosten aanzienlijk kleiner is dan gezinnen met kinderen vragen. Ook te klein om bejaarden te verleiden naar de hoogte te verkassen. U las het al eerder, appartementen van 40 of van 48 vierkante meter zijn geen uitzondering op 20-hoog. (U schrikt wellicht van die 40 vierkante meter, maar bij The Roofs, de twee torens op de Grotiusplaats achter de Koninklijke Bibliotheek, daar is de kleinste sociale huurwoning 29 vierkante meter. Negenentwintig!)

Dat alles leidt tot de principiële vraag of je in Den Haag úberhaupt wel torenflats van meer dan 50 meter hoog moet bouwen. Rekening houdend met de wensen van de bevolking -en dan met name die groep die eventueel wel wil verhuizen- kom je wellicht tot heel andere woningbouw dan hoogbouw. Hoe mooi ik de geplande torens van Bellevue, Grace of Grotius ook vind.

De getallen

Den Haag kent nu 548.000 inwoners. In 2035 zijn dat er naar verwachting iets meer dan 600.000 en in 2040 verwacht de stad 630.000 inwoners te hebben. Kort geformuleerd: binnen twintig, vijfentwintig  jaar groeit de stad met 100.000 inwoners. En ja, dan dringt de vraag zich op of woontorens van 140, 180 of 240 meter de oplossing zijn. Ongetwijfeld een deel van de oplossing, maar het lijkt of de oplossing nu enkel gezocht wordt in de hoogte van torens. Misschien moet je de groei meer spreiden over de verschillende stadsdelen en zeker niet zwakke wijken als Laak en Den Haag Zuidwest de problemen laten oplossen. Misschien moet je als stad zelfs een stapje terugdoen en bij de provincie en de regio aangeven dat er geen groeimogelijkheden meer zijn voor Den Haag opdat je gezamenlijk als regio tot oplossingen komt.

De politiek

Bij Boudewijn Revis, de wethouder Bouwen (tot 2018), leek werkelijk alles mogelijk wat torenhoogte betreft. De tekentafels van projectontwikkelaars en architecten maakten overuren. De leden van de gemeenteraad hoorde je eigenlijk nauwelijks. Maar het lijkt dat de raad, met het vertrek van Revis, met de komst van wethouder Anne Mulder én met de kritiek van bewoners en politieke partijen ineens wakker is geworden. De raad wil nieuwe voorwaarden, en stelt nieuwe eisen aan groen en aan sociale voorzieningen. De politieke partijen willen weliswaar hoge gebouwen, ‘maar minder hoog’, ze willen vasthouden aan het aantal sociale woningen in de torens. Tot verbijstering van de vastgoedbedrijven. Hoogbouwprojecten als in Laak van MS Vastgoed, Bellevue van Patrizia/ Staedion bij het CS en bij de toren Cantate van VolkerWessels bij Cultuurcentrum Amare liggen door de politiek tijdelijk stil. Vastgoedondernemers zijn chagrijnig tot verbijsterd: ”Je kunt de spelregels niet tijdens de wedstrijd veranderen. Ons bouwplan is nadrukkelijk samen met de gemeente tot stand gekomen”, zegt Safiek Sedar van MS Vastgoed. Hij stapte in juli 2021 naar de rechter en hij zal de enige niet zijn.

De stand van zaken eind november 2021

Bestuurlijk Den Haag wil aantoonbare samenhang zien tussen hoogbouw en groen en sociale voorzieningen. Dat is logisch, maar je vraagt je af waarom dat niet eerder en nadrukkelijker als eis is gesteld. Bovendien krijgen al die torens een percentage sociale woningbouw. Maar sociale woningbouw in hoogbouw van 140 meter is veel duurder dan sociale woningbouw in een gebouw van 50 meter.

En ja, eerlijk gezegd, hou ik wel van die slanke hoogbouw. Jammer is alleen dat hoogbouw dicht bij elkaar de architectuur van de individuele gebouwen geweld aan doet. Soms is dat niet erg, zoals we zagen: hoe minder er van de voorgevel van CS overblijft hoe beter. Maar slanke gebouwen als Castalia en de Hoftoren gun je de ruimte.

Om af te sluiten. Vlak naast Amare staan nu Adagio van 90 meter, Bolero van 86 meter en Cantate komt er ook bij met 70 meter.  Als Cantate als derde toren van dat Sonate-trio alsnog niet gebouwd wordt, komt de architectuur van Amare beter tot zijn recht.

De vraag die blijft en waar we het nog niet eens uitgebreid over hebben gehad: in hoeverre houdt de stad, houden projectontwikkelaars en vastgoedbedrijven rekening met de architectonische kwaliteit van de historische stad. In hoeverre verdringt de hoogbouw de architectonische en historische kwaliteit die de stad nu heeft. Ooit liep ik met een groepje erg geïnteresseerde Antwerpse studenten Moderne Bouwkunde langs de Hofvijver. Op de hoek van de vijver bij de Gevangenpoort keken we naar de hoogbouw richting CS. “Wat vinden jullie van dit uitzicht?”, vroeg ik “Prachtig”, vonden ze het, “maar wat jammer dat die oude troep ervoor staat!” Ze doelden op de gebouwen van het Binnenhof… Tsja.

Piet Vernimmen

Benieuwd naar alle verhalen over architectuur in de stad? Bekijk dan de stadswandelingen en fietstochten: Uniek Den Haag Zuid West, Anders winkelen, Gotische torentjes, moderne hoogbouw en een baljurk, Besuyde den Houte.