Willem van Oranje in den Haag
Midden op het Plein staat het standbeeld van Willem van Oranje. In de eerste weken van oktober verdween onze Vader des Vaderlands bijna geheel achter een enorme groene kraag bedacht door de kunstenaar Steve Messan.
Het beeld maakte die weken deel uit van het project Blow Up Art. Ook het poortje van Rijksmuseum de Gevangenpoort verdween deze periode onder deze groene opblaasbare kunst. Prachtig of lelijk was niet echt een issue, want het was slechts tijdelijk en altijd mooi dat het beeld weer grote aandacht kreeg.
Het gedoe rond het eerste nationale beeld
Tijdens de romantiek, zo tussen 1800 en 1860, realiseren we ons in Nederland dat we eigenlijk geen nationale standbeelden hebben. In de ons omringende landen staat bij wijze van spreken in elk dorp een standbeeld en wij hebben niks. Hebben wij geen voorbeeldige Nederlanders voortgebracht?
Op voorspraak van Willem II hangen overal in Nederland openbare intekenlijsten voor een eerste nationale standbeeld: een beeld voor Willem van Oranje. Willem II heeft de voorkeur voor een ‘staand’ beeld. “Liever geen beeld van een man op een paard, want dat krijg ik later zelf”, zal ie ongetwijfeld gedacht hebben. In 1848 wordt het onthuld op het Plein en heel Nederland is chagrijnig.
Wat was er gebeurd? Terwijl de Nederlandse bevolking aan het sparen was voor ‘het eerste nationale beeld’, kocht Willem II een ander beeld, Willem van Oranje, op een paard en plaatste dat bij wijze van spreken in zijn eigen achtertuin. In 1845 werd het onthuld.
Willem van Oranje op het Plein
‘Het dankbare Volk’ staat op de sokkel en dat klopt ook wel, want het is het resultaat van een inzamelingsactie. Willem is afgebeeld als een staatsman. Vanaf het begin van de 80-jsrige oorlog was hij de leider: geen echte vechtersbaas die voor de troepen uitliep, maar meer een staatsman. In zijn hand houdt hij de acte van de ‘Unie van Utrecht’ uit 1579. Links van hem ligt zijn hondje Rompuy. Daar was in eerste instantie was gezeur over: Moet er nou perse een hond op? Kunnen we nou nooit eens een deftig standbeeld maken? Maar de klagers konden gerust zijn; Rompuy had hem ooit het leven had gered door te blaffen terwijl Spanjaarden zijn kamp waren binnenslopen.
Mooi op de sokkel is ook dat ijsvogeltje met de tekst ‘Rustig te midden van de woelige baren’. De spreuk komt ook voor op het praalgraf van Willem van Oranje in de Delftse Nieuwe Kerk. En we zien hem bij het Wilhelminamonument aan het Noordeinde. Op de cover van Wilhelmina haar memoires ‘Eenzaam maar niet alleen’ staat een vergelijkbare afbeelding als op de sokkel van het beeld op het Plein. En een paar jaar geleden tijdens de abdicatie van Beatrix sprak Willem-Alexander, die zijn klassieken wel kent, over zijn moeder als ‘rustig te midden van de woelige baren’. Het ijsvogeltje, ‘toevallig’ ook in de kleuren oranje-wit-blauw zorgt trouw voor de kleine ijsvogeltje die, alsof er niets aan de hand is, ronddobberen in de woeste zee.
Dat Willem op het Plein, een van de belangrijkste pleinen van de stad, staat is wel terecht: Delft stelde tijdens de 80-jarige oorlog voor om het verarmde Den Haag met de grond gelijk te maken. We hebben het aan Willem te danken dat dit Delftse plan niet doorging. En dat het Haagse Bos sinds de 16e eeuw nauwelijks in omvang gekrompen is hebben we aan zijn ‘Acte van Redemptie’ te danken.
Omdat Willem II zijn eigen standbeeld van Willem van Oranje drie jaar eerder had laten onthullen, viel de publieke belangstelling in1848 op het Plein toch wat tegen. Daar zal Willem II stiekem niet om getreurd hebben: In 1848 stonden de Europese monarchieën enigszins onder druk en een te opvallend Oranje vertoon zou wellicht vervelende tegenacties hebben uitgelokt.
Willem van Oranje op het Noordeinde
Terwijl het geld voor het beeld aan het Plein mondjesmaat binnenkwam, liet Willem II zich door de Fransman Alfred-Emile de Nieuwerkerke overhalen om diens beeld te kopen: Willem van Oranje op een paard! Het stond eerst nog een tijdje tentoon aan de Champs Elysées en werd op 17 november 1845 onthuld.
Willem van Oranje te paard op een enorme sokkel: Op die sokkel, die nog het meest lijkt op een sarcofaag, staan de fraaie wapenschilden van de toenmalige zeven provincies: Holland, Zeeland, Friesland, Utrecht Gelderland, Overijssel en Groningen. Op de voorkant het wapenschild van Willem van Oranje.
En Willem II? Die kreeg, weliswaar pas in 1924, inderdaad zijn eigen ‘man-op-een -paard'-standbeeld; maar ook daar was het nodige gedoe aan vooraf gegaan…
Piet Vernimmen
Belangstelling voor een wandeling langs de standbeelden door Den Haag? Stuur een mailtje naar
