Koloniaal Den Haag
Eind november 2022 presenteerden Esther Captain, Gert Oostindie en Valika Smeulders hun boek ‘Het Koloniale en Slavernijverleden van Hofstad Den Haag’.
Burgemeester Van Zanen hield bij de presentatie van het boek een indrukwekkende toespraak. Die is te vinden op internet onder ‘Toespraken Burgemeester van Zanen 20 november 2022’. Enkele citaten uit deze toespraak.
Ministerie van Koloniën
(…) “Het koloniale en slavernijverleden van Den Haag wijkt af van dat van andere steden in Nederland. Den Haag was geen handelsstad en had tot begin 19e eeuw geen ‘officiële’ stadsrechten. De vertegenwoordiging van Den Haag in de besturen van de VOC en WIC was beperkt. Als zetel van het landsbestuur én als residentie van eerst de stadhouders en later de opeenvolgende vorsten en vorstinnen was Den Haag daarentegen wel de plek waar op landelijk niveau alle besluiten over het koloniale beleid en daarmee ook slavernij en contractarbeid werden genomen. Gebouwen als het voormalige Ministerie van Koloniën herinneren ons daaraan. In de archieven vinden we namen terug van inwoners van Den Haag die investeerden in de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) en de West-Indische Compagnie
(WIC) of direct in plantages waar tot slaaf gemaakt en moesten werken. Veel van die investeerders maakten deel uit van de bestuurlijke bovenlaag, met functies op landelijk én lokaal niveau.”
Cornelis van Sypestein
“Ten tijde van de afschaffing van de slavernij woonden in Den Haag maar liefst 40 eigenaren van plantages in de Caraïben. Opvallend: onder hen geen kooplieden, wel leden van de adel, militairen, ambtenaren en een paar politici. Van 564 Haagse burgers is bekend dat zij in de periode 1795-1940 zitting hadden in het gemeentebestuur. Van 89 van die mensen is vastgesteld dat zij een directe of indirecte band hadden met het koloniaal bestuur. Dat kan betekenen dat hun familie belangen had in de slavernij of dat ze zelf ooit werkzaam waren in het koloniaal bestuur. Bekend voorbeeld is Tweede Kamer- en gemeenteraadslid Cornelis van Sypesteijn, mede-eigenaar van verschillende plantages in Suriname.
Slavernijmonument van Amsterdam
In deze toespraak op 22 november 2022 biedt de burgmeester ook excuses aan: ”Ik, als burgemeester van Den Haag, stad van vrede en recht, bied namens het college, mijn welgemeende excuses aan voor de wijze waarop voorgangers van ons het systeem van kolonialisme en slavernij hebben ondersteund en ervan hebben geprofiteerd.”
Slavernijmonument van Rotterdam
Slavernijmonument
Het stadsbestuur stelde september 2022 de ‘Adviescommissie Herdenkingsmonument Haags Slavernijverleden’ in en die commissie bood al in januari 2023 haar advies aan. Twee maanden later volgde de stad dat advies- welswaar gedeeltelijk- op. Er komt op het Lange Voorhout, ter hoogte van het Emma-paleisje een monument om het slavernijverleden uit ‘de West’ te herdenken. De Commissie had een gezamenlijk (uit de Oost en uit de West) voorgeteld, maar daar rezen nogal wat bezwaren tegen. Immers: “Die trans-Atlantische slavernij is met geen enkele andere te vergelijken.” (DHC 30-3-2023)
Op het Lange Voorhout komt het monument dat de aandacht vestigt op Suriname en het Caribisch gebied. Voor ‘de Oost’ stelt de stad binnenkort een aparte adviescommissie in. Wellicht dat de stad dus binnenkort twee herdenkingsmonumenten krijgt.
Tentoonstelling Haags Historisch Museum
Koloniaal Den Haag - een onvoltooid verleden
Eind maart 2023 opende het Haags Historisch Museum de kleine, maar goed verzorgde tentoonstelling ‘Koloniaal Den Haag – Een onvoltooid verleden’, een tentoonstelling die niet enkel verleden en heden met elkaar verbindt, maar ook per thema de Nederlandse én de koloniale zijde belicht. Zo besteedt een zaal aandacht aan Godert van der Capellen, de eerste Gouveneur-generaal in Nederlands-Indié én aan Diponegoro. Over deze periode verscheen trouwens in 2022 het schitterende werk van Martin Bossenbroek ‘De wraak van Diponegoro – begin en einde van Nederlands-Indië’. Een andere zaal plaatst minister-president Hendrik Colijn en Adipati Soejono tegen elkaar.
De Wraak van Diponegoro
Boekje en wandeling
De tweede helft van het begeleidende boekje (en van 1 zaal van de tentoonstelling) bestaat uit foto’s en verhalen Hagenaars met een koloniale geschiedenis die hun verleden schetsen aan de hand van een ‘koloniaal’ voorwerp, zoals een gamelan-slaginstrument, een worstvulpijp, arm- en enkelband of stoel. In de museumwinkel is behalve het tekstboekje bij de tentoonstelling ook de route van de wandeling ‘Den Haag Slavernij’ te koop.
Illustraties bij de wandeling van het Haags Historisch Museum
In 1667 rustten de Staten van Zeeland een vloot van zeven schepen onder leiding van Abraham Crijnssen uit, die Suriname met een verrassingsaanval op de Engelsen veroverde. Een jaar later zou Suriname, dat met de Engelsen werd geruild voor Nieuw-Amsterdam (het latere New York), definitief in bezit komen van de Zeeuwse Kamer van de WIC. Deze leidde jaarlijks verlies op de kolonie, onder andere door de militaire maatregelen die nodig waren om de kolonisten te beschermen tegen aanvallen van de oorspronkelijke bewoners. In december 1678 nam Johan Heinsius het bestuur over van Abel Thisso, die na het vertrek van Adriaenssen had waargenomen. Hoewel slechts anderhalf jaar aan de macht, was Heinsius' betekenis voor de kolonie in de kritieke jaren 1679 en 1680 groot. De inheemse bevolking kwam in die jaren in opstand, maar Heinsius wist deze te bezweren en bracht stabiliteit door indianen uit de omgeving van de Corantijn en Marowijne voor zich te winnen en tot bondgenoot te maken. Toen hij in april 1680 stierf, schreven de planters op 6 mei een brief aan de Zeeuwse Kamer van de WIC, waarin ze voorstelden om zelf een bestuur te vormen. De Staten van Zeeland wilden echter van Suriname af, en traden in onderhandeling met de WIC. Deze nam de kolonie over voor 260.000 gulden om vervolgens in Amsterdam in 1683 de Sociëteit van Suriname op te richten, waarin de stad Amsterdam en Cornelis van Aerssen van Sommelsdijck elk voor een derde deelnamen.
In 1648 met de Vrede van Munster was een deel van de grond van het bestaansrecht van de compagnie weggevallen, namelijk de oorlog tegen Spanje. De maatschappij liep enige jaren achter de feiten aan, waarna het faillissement van de Eerste WIC in 1674 werd aangevraagd. De Heren XIX, het bestuur van de WIC, kwamen met een nieuw voorstel en de oprichting van een Tweede WIC.
350 plantages in Suriname: namen Weltevreden, Zorg en Hoop, De Vreede, l Esperance, Goede Verwachting, Goudmijn, Lust tot Rust, Lustrijk, Rust en werk, De nieuwe compagnie had een beter startkapitaal dan de oudere variant, minder grote bureaucratie en bovendien een slagvaardiger bestuur. Het was noodzakelijk geweest voor sanering van alle schulden, wat het einde van het oorlogsinstrument betekende. Voortaan werd de aandacht gericht op de handel in plaats van oorlogvoering en kaapvaart. Maar naarmate de 18e eeuw vorderde ging het slechter met de compagnie en in de laatste jaren werd zij financieel ondersteund door de Staten. Toen eind 1791 het octrooi afliep werd dan ook niet besloten tot verlenging van de compagnie.
De slavenhandel werd in 1814 afgeschaft, maar niet de slavernij zelf. Vanaf 1826 waren slaveneigenaren verplicht om hun slaven te registreren. Daarbij moesten de geboortedatum, naam van de moeder, besmettelijke ziekten en gegevens over verkoop en vrijlating worden vastgelegd, samen met andere informatie die van invloed konden zijn op de verkoopwaarde. De gegevens werden geordend op plantage of privé eigenaar, en verzameld in de slavenregisters. Minister van koloniën Baud probeerde in 1845 een lotverbeteringsbeleid in te voeren, maar hij werd daarbij door de planters gedwarsboomd. Zij wensten geen enkele verandering in de status quo en ontketenden een ware hetze tegen gouverneur Elias.[12]
Na de afschaffing van de slavernij in Brits- en Frans-Guyana, bleef een beperkt deel van de slaven op de plantages werken. Gealarmeerd door de leegloop van de plantages vroegen plantage-eigenaren in Suriname het gouvernement om arbeiders buiten Suriname te werven.
Piet Vernimmen
Belangstelling voor een slavernij-wandeling in Den Haag? Stuur een mailtje naar
Kijk ook Stadsgids Den Haag voor nog meer inspirerende wandelingen en fietstochten .
