RENÉ DESCARTES

OP HET NEWTONPLEIN

Tijdens de literaire stadswandeling en de literaire fietstocht komen we langs Bleijenburg 38. Dit gebouw uit 1874  is een ontwerp van Berend Reinders. De stijl doet een beetje denken enkele gebouwen uit Venetië. Vanaf 1874 zat hier de ‘Eerste Gemeentelijke Hoogere Burger School met vijfjarige cursus’ die in 1865 was opgericht. In de binnentuin stond een tijdlang het beeld ‘Descartes’. De Franse filosoof staat nu in het Valkenboskwartier op het Newtonplein.

Anderhalve meter hoog is ie: René Descartes op het Newtonplein. Het beeld is in 1845 gemaakt door bronsgieterij ‘De Eck et Durand’ en ontworpen door de Fransman Alfred de Nieuwerkerke. Toenmalig gemeentearchitect Gort is verantwoordelijk voor het granieten voetstuk. Aan dat voetstuk is in de loop der tijden wel wat gewijzigd. In de vier granieten bakken waar nu plantjes staan, stond vroeger water en boven elke bak hing een koperen waterspuwer. De onderste trede is in de loop der jaren onder het maaiveld verdwenen.

Op het voetstuk staat de naam en de lijfspreuk van Descartes, ‘Cogito ergo Sum’. De filosoof staat rechtop, aan zijn voeten wat nuffige schoentjes met strik, een mantel (let op de modieuze mouwtjes) die onderaan een soort globe met vier boeken ten dele bedekt, in zijn rechterhand een boek. Je ziet het meteen: een wetenschapper uit de 17^e eeuw.

La Haye
Rene Descartes is geboren in 1596 in het Franse ‘La Haye (what’s in a name) en Touraine’ een plaatsje in de omgeving van Tours. Dat ‘La Haye’ heet tegenwoordig trouwens ‘Descartes’. De Fransman René Descartes, ofwel Cartesius, heeft een bijzondere band met Nederland: hij neemt dienst in het leger van Prins Maurits, kan het erg goed vinden met Constantijn Huygens, correspondeert jarenlang met Elisabeth van Palts, de vrouw van de Winterkoning aan de Kneuterdijk, en beschouwt de Republiek als zijn tweede vaderland. De filosoof van ‘Cogito ergo sum” (“Ik denk, dus ik ben”) gaat ervan uit dat kennis begint met twijfel over alles en dat kritisch denken de basis van alles is.

Willemspark

Koning Willem II hoort van Van Nieuwerkerke (hoe die twee met elkaar in contact komen is een verhaal apart) dat die bezig is met een beeld van Descartes voor het plaatsje La Haye. Dat lijkt hem ook wel wat. Willem II wil namelijk zijn tuin, het huidige Willemspark, versieren met een aantal standbeelden. In 1845 komt ‘zijn’ beeld naar Nederland en omdat de Fransen al het ontwerp hebben betaald, hoeft Willem II enkel het afgietsel te betalen: 6000 gulden. Dat is, ook in die tijd, een koopje voor zo’n beeld.

Verhuis

Na de dood van Willem II blijkt dat zijn schulden zijn bezittingen verre overtreffen. Zijn schilderijen worden geveild en veel belangrijke werken verhuizen naar Rusland. Zijn tuin, inclusief de beelden, komt in handen van de stad. Descartes verhuist in 1849 van het Willemspark naar de binnenplaats van de HBS aan het Bleijenburg 38 en in 1914 verhuist hij naar het Newtonplein, het plein dat uitkomt op de Cartesiusstraat. Daar staat hij nu al 106 jaar. Menigeen denkt “Ha, het Newtonplein, dus die man daar, dat is Newton!”, maar dit terzijde.

De Vereniging Vrienden van Den Haag heeft ooit voorgesteld het beeld te verhuizen naar een wat chiquer gedeelte van de stad, in de buurt van het Vredespaleis, maar dat is die club door bewoners van het Valkenboskwartier niet in dank afgenomen. Dankzij hun protesten (een kwestie van ‘kritisch denken’) staat Descartes nog steeds op het Newtonplein.

Piet Vernimmen

De tekst van deze blog verscheen eerder in KonkreetNieuws, wijkkrant voor het Regentesse- en Valkenboskwartier.